Życie
Biskupa Józefa Sebastiana Pelczara
Wybitny
duchowny i uczony – założyciel Zgromadzenia Sióstr Służebnic Najświętszego
Serca Jezusowego, długoletni ordynariusz przemyski, współfundator obecnego
kościoła parafialnego w Korczynie.
Urodził się w Korczynie 17
stycznia 1842 roku jako trzecie z czworga dzieci Wojciecha i Marianny
Pelczarów, którzy prowadzili tu 50-hektarowe gospodarstwo. Praca w gospodarstwie
wymagała wiele trudu całej rodziny, stąd późniejszy biskup w swoich
wspomnieniach podkreślał: „Wyszedłem z domu, w którym twarda praca
codziennym była gościem”. Rodzice, mimo wielu obowiązków, zawsze znajdowali
czas na korzystanie z dorobku kultury. Ojciec – człowiek mądry i głęboko
religijny – posiadł rzadką jak na owe czasy sztukę pisania, interesował się
historią Polski, posiadał znaczny zbiór książek, gromadził pamiątki i zabytkowe
eksponaty. Matka – osoba bogobojna, gospodarna i energiczna – podobnie jak mąż
bardzo zdolna – sama układała wiersze, lubiła muzykę i śpiew, odznaczała się
gorącym nabożeństwem do Matki Bożej. Każde swoje dziecko ofiarowała Matce Bożej
Leżajskiej.
Naukę rozpoczął Józef Sebastian w
1848 roku w szkole parafialnej w Korczynie wraz ze starszym bratem. Pierwszy
jego nauczyciel – Franciszek Rogowski – szybko odkrył wybitne uzdolnienia
ucznia i zachęcił rodziców do dalszego kształcenia syna. W 1850 roku został
przyjęty do trzeciej klasy szkoły ludowej w Rzeszowie, a w dwa lata później
rozpoczął naukę w rzeszowskim gimnazjum. Stamtąd po ukończeniu klasy szóstej
przeniósł się do Przemyśla, gdzie w lipcu 1860 roku celująco zdał egzamin
dojrzałości, a następnie wstąpił do Seminarium Duchownego. Teologiczne studia w
seminarium nie sprawiały mu żadnych trudności. Ze wszystkich przedmiotów
uzyskiwał na egzaminach w latach 1861-1864 stopień „eminentem” (wybitny). W
lipcu 1864 otrzymał w przemyskiej katedrze święcenia kapłańskie, na co musiał
uzyskać dyspensę papieską, jako że liczył w chwili święceń 22 lata i sześć
miesięcy, a w myśl przepisów Soboru Trydenckiego wymagany był do tego wiek 24
lata.
Swoją prymicyjną mszę świętą
odprawił w rodzinnej Korczynie, po czym od 20 sierpnia 1864 do 4 grudnia 1865
pełnił posługę kapłańską w Samborze. W grudniu 1865 podjął jako pierwszy z
kapłanów diecezji przemyskiej po rozbiorach studia w Collegium Romanum w
Rzymie, po ukończeniu których uzyskał dwa doktoraty: z teologii i prawa
kanonicznego.
W kwietniu 1868 roku powrócił do
kraju i z braku posady w Przemyślu został wikarym w Wojutyczach pod Samborem,
skąd w 1869 roku przeniesiono go czasowo do Sambora. W październiku 1869 roku
powierzono mu obowiązki prefekta Seminarium Duchownego w Przemyślu, a od
września 1870 roku objął tam katedrę teologii pastoralnej.
W 1872 roku wiosną odbył
pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Wrażenia z tej podróży opisał w książce pod
tytułem „Ziemia Święta i Islam”. Rok 1873 to objęcie przezeń drugiej katedry w
Seminarium Duchownym: historii Kościoła i prawa kanonicznego. W rok później
został ks. profesor Pelczar referentem i radcą konsystorza biskupiego.
Obok pracy naukowej i wykonywania
innych powierzonych obowiązków nie zaniedbywał gorliwy kapłan pracy
duszpasterskiej, głosząc przy różnych okazjach porywające rzesze słuchających
Go kazania. W 1873 roku wydał swoją najbardziej znaną i poczytną książkę „Życie
duchowne, czyli doskonałość chrześcijańska”. Do marca roku 1877 pracował w
przemyskim Seminarium Duchownym.
19 marca 1877 roku – w dzień
swoich imienin – otrzymał nominację na profesora zwyczajnego historii Kościoła
i prawa kanonicznego na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w
Krakowie. Pierwsze lata działalności naukowej na krakowskiej Alma Mater
upływały ks. profesorowi Pelczarowi na intensywnych staraniach o odbudowę
prestiżu Wydziału Teologicznego. Wydział ten bowiem nie miał prawa
nadawania stopni doktorskich, gdyż pracowało na nim jedynie dwóch profesorów
zwyczajnych, a studiowało 20 studentów.
Będąc w roku 1880 prorektorem
Uniwersytetu wystąpił z inicjatywą wysłania prośby do cesarza Franciszka Józefa
I o pomnożenie katedr Wydziału Teologicznego z 4 do 7 oraz odzyskanie prawa do
nadawania stopni akademickich. Prośba została spełniona, a jej inicjator
otrzymał zadanie organizacji i obsady przyznanych katedr. Sam zaś kierował
katedrą teologii pastoralnej.
W roku akademickim 1882/83 pełnił
Józef Sebastian Pelczar funkcję rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego
Magnificencja wygłosił w Sejmie we Lwowie dwie znamienne mowy: jedną w sprawie
uzyskania gruntu pod budowę nowych klinik uniwersyteckich, a drugą w kwestiach
szkolnych, w sprawie utrzymania charakteru religijnego szkoły i podniesienia
pod każdym względem stanu nauczycielskiego. W maju 1883 roku położył kamień
węgielny pod gmach Collegium Novum, który po czterech latach został oddany do
użytku.
Praca naukowa Józefa Sebastiana
Pelczara nie była jego jedyną pasją; dopełniały ją: żarliwa działalność
duszpasterska i społeczna. Był wybitnym kaznodzieją, dobrym spowiednikiem oraz
rekolekcjonistą. Przewodniczył Bractwu Kapłańskiej Adoracji Najświętszego
Sakramentu, kierował Solidacją Mariańską Kapłanów, był też wiceprezesem
Towarzystwa św. Wincentego a Paulo, wspierając je własnym groszem i pomagając w
pozyskiwaniu środków na działalność charytatywną. Tutaj zetknął się z malarzem
Adamem Chmielowskim – św. Bratem Albertem. Od 1883 pełnił też funkcję prezesa
Towarzystwa Oświaty Ludowej, któremu nadał charakter katolicko-narodowy. Za
jego staraniem Towarzystwo założyło ponad 600 wypożyczalni i czytelni
książek, prowadziło kursy dla rzemieślników, wydawało liczne pisma i broszury,
urządzało obchody świąt narodowych, a w 1890 roku powołało szkołę dla sług, w
której kierowanie i prowadzenie sam ks. profesor Pelczar czynnie się włączył.
Zorganizował on także Towarzystwo św. Łukasza, które troszczyło się o
odpowiedni poziom sztuki religijnej w obiektach sakralnych i domach katolickich. W setną rocznicę Konstytucji – 3
maja 1891 – erygowano z jego inicjatywy Bractwo Najświętszej Panny Maryi
Królowej Korony Polskiej, którego jednym z celów była opieka nad młodzieżą
pracującą czyli terminatorami i służącymi. Bractwo utworzyło Związek
Terminatorów, a także przytulisko dla służących, które czasowo
pozostającym bez zajęcia służącym zapewniało bezpłatne mieszkanie, naukę teoretyczną
i praktyczną oraz opiekę moralną.
15 kwietnia 1894 założył Józef
Sebastian Pelczar Zgromadzenie Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego z
zadaniem szerzenia kultu Najświętszego Serca Jezusowego wśród tych, z którymi
siostry spotykają się, na co dzień tj. powierzonych ich pieczy dziewcząt,
ubogich i chorych, dzieci i starców. Zgromadzenie rozwijało się szybko i
jeszcze za życia jego Założyciela powstało wiele domów zakonnych Sióstr
Sercanek w Galicji, Królestwie – także we Francji. W 1904 roku powstał okazały
dom zakonny Sióstr Sercanek w Korczynie – rodzinnej miejscowości Ojca
Założyciela.
19 marca 1899 otrzymał Józef
Sebastian Pelczar sakrę biskupią z rąk Ks. Biskupa Łukasza Soleckiego, a
po jego śmierci w marcu 1900 roku został jednogłośnie wybrany wikariuszem
kapitulnym. Papież Leon XIII ustanowił bullą prekonizacyjną ks. biskupa
Pelczara ordynariuszem diecezji przemyskiej w grudniu 1900 roku.
Jako biskup ordynariusz
doprowadził przemyską diecezję do rozkwitu swoją gorliwością, osobistym
zaangażowaniem i pasterską troską o zamieszkujący ją korny lud boży, który
darzył swego Arcypasterza czcią i powszechnym szacunkiem. Troszczył się ks.
biskup Pelczar także o dobra dziedzictwa narodowego: założył m. in. Muzeum
Diecezjalne (1902), Bibliotekę Diecezjalną (1904) oraz powołał do życia
miesięcznik „Kronika Diecezji Przemyskiej” (1901). Wspierał również żarliwie
działalność charytatywną i oświatową, dbał o miejsca kultu Bożego i piękno
świątyń. Wiele zabiegów, czasu i pieniędzy poświęcał remontom, odbudowie i
budowie nowych kościołów.
W swojej rodzinnej Korczynie wraz
z jej parafianami ufundował okazałą, neogotycką świątynię p.w. Najświętszej
Maryi Panny Królowej Korony Polskiej (1910 – 1914), gdzie w ołtarzu
Najświętszego Serca Jezusowego od 2 czerwca 1992 znajduje się piękny relikwiarz
z relikwiami jej Wielkiego Fundatora.
Przez całe swoje życie z
wielką gorliwością i oddaniem służył Józef Sebastian nie tylko Bogu, ale
i Ojczyźnie. Jako pisarz i kaznodzieja skrzętnie wykorzystywał każdą okazję,
aby wzywać do duchowego odrodzenia narodu i leczenia zgubne skutki
przynoszących schorzeń społecznych. Szczególny wyraz troski o dobro Ojczyzny
wykazał podczas pierwszej wojny światowej i tuż po jej zakończeniu, kiedy
rozbłysła jutrzenka wolności.
Olbrzymi wkład pracy księdza
biskupa Józefa Sebastiana Pelczara w propagowaniu patriotyzmu i duchową budowę
odradzającego się z rozbiorowego letargu Państwa Polskiego został dostrzeżony i
doceniony nie tylko przez nuncjusza apostolskiego, arcybiskupa Achillesa
Rattiego, ale też i przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej. W roku 1923 władze
niepodległej Ojczyzny uhonorowały jego zasługi na tym polu przyznaniem
odznaczenia Krzyż Komandorski z Gwiazdą orderu „Polonia Restituta”.
Pan Bóg wezwał Przemyskiego
Ordynariusza do siebie 28 marca 1924. 67 lat później – 2 czerwca 1991 –
Namiestnik z Polski na Stolicy Piotrowej Jan Paweł II, pielgrzymując po raz
czwarty z Watykanu do Ojczyzny, w czasie uroczystej celebry mszy pontyfikalnej
w Rzeszowie beatyfikował wielce pro Ecclesiae et Patriae (dla Kościoła i
Ojczyzny) zasłużonego syna korczyńskiej ziemi włączając Go do grona
błogosławionych.
18 maja 2003 na Placu św. Piotra w
Rzymie Ojciec Święty Jan Paweł II obwieścił obecnej tam rzeszy pielgrzymów z
Archidiecezji Przemyskiej, jego rodzinnej Korczyny, całej Polski i świata, że
błogosławiony Józef Sebastian Pelczar, jako kolejny Polak, włączony zostaje w
poczet Świętych Pańskich kościoła powszechnego.
Nasz
wspaniały wielce dla Korczyny dla Ojczyzny i Kościoła założony
Rodak przyczynił się do wpisania swej rodzinnej ziemi w księgę tradycji i
dziedzictwa narodowego. Prawy chrześcijanin, żarliwy patriota, wybitny teolog i
humanista, jakim jawił się za swego ziemskiego żywota św. Józef Sebastian
Pelczar, to godny naśladowania wzór i przykład postawy na obecny trudny czas
i rzeczywistość.